جام نقره ای با سر شير و بدن انسان

اين نخستين بار است که نمايشگاهی با اين عظمت، ميراث فرهنگی ايران را در کنار هم در معرض ديد عموم قرار می دهد.

در اين نمايشگاه که به همت موزه بريتانيا با همکاری بنياد ميراث ايران، موزه ملی ايران و موزه لوور برگزار می شود، بيش از 400 اثر متعلق به دوره هخامنشيان به نمايش گذاشته می شود.

مشهورترين آثار دوران هخامنشيان از جمله، منشور حقوق بشر کورش، جام زرين، بز بالدار، ريتون (پيمانه) طلايی از جمله آثاری اند که برای نخستين بار در کنار هم به نمايش عمومی گذاشته می شوند.

بخشی از اين آثار مانند منشور کورش متعلق به خود موزه بريتانياست، اما بخش عمده ای از اين نمايشگاه را آثاری تشکيل می دهند که از موزه های مختلف از جمله موزه ملی ايران، موزه تخت جمشيد و موزه لوور فرانسه وام گرفته شده اند.

بسياری از اين آثار برای نخستين بار است که از ايران خارج می شوند.

 

منشور کوروش کبير

در کنار نمايش اين آثار، برگزاری سمينارها و جلسات مختلف سخنرانی درباره ايران باستان و نمايش فيلم نيز از جمله رويدادهای جانبی اين نمايشگاه محسوب می شود.

در کنفرانسهای ايرانشناسی اين رويداد بزرگ هنری بسياری از اساتيد دانشگاه های معتبر جهان و ايران شناسان چون پيتر چلکوفسکی، حميد کشميرشکن، علی انصاری و ريجارد نيلسون فرای سخنرانی خواهند کرد.

از دانشگاه تهران و موزه ملی ايران نيز کسانی در اين کنفرانس ها سخنانی خواهند گفت.

بازتاب برگزاری نمايشگاه "امپراتوری فراموش شده" در رسانه های بريتانيا بسيار گسترده بود.

شبکه چهار تلويزيون بريتانيا گزارشی از آماده سازی اين نمايشگاه پخش کرد. در اين گزارش جان کرتيس از برگزارکنندگان اصلی اين نمايشگاه که برای انتخاب آثار هخامنشی به ايران سفر کرده بود، گفت که اين نمايشگاه بعد ديگری از ايران باستان را برای مخاطب غربی آشکار می کند.

به گفته او ايران باستان هميشه از طريق مورخان رومی و يونانی به غربی های معرفی شده و با توجه به جنگ امپراتوری های يونان و روم با ايران، اين مورخان نمی توانستند ديدگاهی خوشايند و ستايش شده از ايران باستان را در اختيار بگذارند.

نمايشگاه "امپراتوری فراموش شده: جهان ايران باستان" تا هشتم ژانويه 2006 در موزه بريتانيا در لندن ادامه خواهد داشت.

نمايشگاه "امپراتوری فراموش شده: جهان ايران باستان" با نمايش آثاری از فرهنگ و هنر ايرانی در دوره هخامنشيان از روز جمعه، نهم سپتامبر در موزه بريتانيا واقع در لندن آغاز به کار کرد.

بيش از 400 قطعه مهم از دوره هخامنشيان در اين نمايشگاه به نمايش گذاشته شده که برای نخستين بار است که در کنار هم قرار می گيرند.

ساندی تایمز در مقاله ای که آن را "پشت پرده ایران" نام داده، می نویسد همانطور که برگزاری نمایشگاه آثار باستانی سودان در سال گذشته، به درک حوادث دارفور کمک کرد، نمایشگاه ایران هم قصد دارد نظر بیننده را نسبت به ايرانی ها تغییر دهد.

ساندی تایمز می نويسد ايرانی ها در قالب هنرمند، معمار، زبان شناس، قانون ساز، مبدع اجتماعی، و آزاد اندیش در حوزه مسائل دینی، بد به جهانیان شناسانده شده اند و مورد اتهام قرار گرفته اند و نتیجتا جهان هم آنها را درست درک نکرده و به اعتقاد این هفته نامه، همین درک نادرست است که به روابطی این چنین با ایران امروز منجر شده است.

 

جام زرين که کتيبه خشايارشاه با سه زبان بر روی آن نقش بسته از جمله آثاری است که از موزه ملی ايران قرض گرفته شده است.

ساندی تایمز در توصیف تمدن باستانی پارسی، از آثار به نمایش درآمده از زمان داریوش اول می نویسد و عنوان می کند که ايرانی ها با استفاده از پیغام برهای سوار بر ارابه های اسبی، سریع ترین سیستم ارتباطی ممکن را داشتند.

این هفته نامه، با اشاره به آثار به نمایش درآمده، مجسمه سازی آن زمان ايران را آمیخته با دقت، و شیفته بیان جزئیات توصیف می کند و می نویسد مجسمه ها طبیعی تر از مجسمه های مصری است اما مجسمه های یونانی، که تاریخ آن از ايرانی ها جدیدتر است، از نظر طبیعی بودن، از مجسمه های ايرانی برتر بودند.

ساندی تایمز یادآور می شود که تخت جمشيد توسط اسکندر ویران شد و می پرسد در این حادثه "وحشی" چه کسی بود؟

این هفته نامه در پايان می نویسد اما و اگرهای بسیاری در راه برپایی این نمایشگاه و قرض گرفتن آثار از ایرانی ها ایجاد شد و گرچه از اهمیت آثاری چون کتیبه کورش می نویسد و از کیفیت آثار قالب گیری شده تمجید می کند، اما انتقاد می کند که چرا آثار بیشتر و حجیم تری ارسال نشده و می نویسد اگر هدف این بود که نشان دادن عظمت تمدن پارسی، آنها را درکنار یونانیان قرار دهد، آثار به نمایش درآمده نتوانسته این عظمت را به خوبی نشان دهد.

نمايشگاه "امپراتوری فراموش شده: جهان ايران باستان" تا هشتم ژانويه 2006 در موزه بريتانيا در لندن ادامه خواهد داشت.

پيشرفت همه جانبه در مطالعات دوران هخامنشی را مرهون دو عامل دانسته اند: يکی يافته ها و اسناد تازه که از سراسر قلمرو پهناور هخامنشی به دست آمده و ديگر به عرصه آمدن نسل تازه ای از پژوهشگران، مؤرخان و باستان شناسان، که با ديدی نو و پالوده از پيش داوری های رايج به تاريخ گذشته می نگرند.

 

	پير بريان: تاريخ هخامنشيان را دشمنان آنها روايت کرده اند

برنامه های گسترده ای که از اوايل سپتامبر امسال به همت موزه بريتانيا و با همکاری "بنياد ميراث ايران" در محل اين موزه در لندن به اجرا در آمده است، هم تا حدی محصول اين پيشرفت تازه است و هم سر آن دارد که به اين روند نيروی تازه ای بدهد.

چرا امپراتوری هخامنشی فراموش شد؟

پژوهش های تازه اين ديدگاه را تائيد می کنند که پادشاهی هخامنشی، اولين قدرت بزرگ تاريخ جهان، در مقايسه با امپراتوری های مصر و يونان و روم به خوبی کاويده نشده، وزن و ارج آن در سير تمدن بشر به درستی شناخته نشده و تا حدی در محاق فراموشی فرو رفته است.

کنفرانسی که تحت عنوان "دنيای ايران هخامنشی" از ۲۹ سپتامبر تا اول اکتبر در موزه بريتانيا برگزار می شود، بر آنست که برخی از زوايای فراموش شده تاريخ را يادآوری کند و بر گوشه های تاريک آن نور تازه ای بيفکند.

اين کنفرانس بخشی مهم از برنامه ايست که بيشتر در کانون توجه کارشناسان و پژوهشگران قرار دارد. طی اين سه روز نزديک شصت پژوهشگر و تاريخ دان از تحقيقات و مطالعات تازه خود گزارش می دهند.

روز اول کنفرانس با خوشآمدگويی جان کرتيس از مسئولان موزه بريتانيا شروع شد.

 

	ريچارد فرای در کنفرانس، عکس از اکبر نعمتی

پروفسور پير بريان اولين سخنران کنفرانس بود، استاد برجسته تاريخ يونان و ايران هخامنشی در کولژ دو فرانس. تحقيقات ژرف بريان را می توان نقطه عطفی در پژوهش های تاريخی سالهای اخير دانست. او از پژوهشگرانی است که با بازخوانی نقادانه متون گذشته و ژرف نگری در اسناد نويافته، بسياری از اسطوره های کهن و آشنای تاريخ هخامنشيان را به چالش گرفته است.

کتاب اصلی او به نام "تاريخ امپراتوری ايران باستان" بی گمان مهمترين اثر در تحقيقات ايران شناسی سالهای اخير است. کتاب به فاصله ای اندک به زبانهای انگليسی و آلمانی ترجمه شد و جای خود را در محافل علمی باز کرد.

از کتاب مزبور دو ترجمه به زبان فارسی وجود دارد، که آقای بريان تنها يکی از آنها را معتبر و درست می داند.

قلم در کف دشمن!

در تز پروفسور بريان نکته تازه ای نيست، اما او آن را به شيوه ای مستدل و مستند ارائه داده است. طبق نظر او هخامنشيان اسناد مکتوب اندکی از خود باقی گذاشته اند، در نتيجه قلم در کف دشمنان آنها افتاده است. تاريخ هخامنشی عمدتا از نوشته های يونانی به ما رسيده که با ايرانيان خصومت ديرين داشته و طبعا تصويری ناخوشايند از آنها ارائه داده اند. بنابر اين اسناد و مآخذ يونانی در اين زمينه را بايد از نو، با احتياط فراوان و با ديدی نقادانه بازخوانی کرد.

 

	روی جلد کتاب "تاريخ شاهنشاهی ايران" نوشته پير بريان

بر اساس مندرجات کتاب تصويری که از ايرانيان هخامنشی (که يونانيان آنها را "بربر" می خواندند) به ما رسيده، آنها را بيشتر قومی ستيزه جو و ويرانگر می نمايد. درحاليکه از برخی اسناد، حتی از زبان يونانيان منصف تری مانند هرودوت چنين بر می آيد که آنها فرهنگی درخشان داشته و در تاريخ تمدن نقش برجسته ای ايفا کرده اند.

برخلاف آنچه مؤرخان نا آگاه يا مغرض رواج داده اند، هنر ايرانيان تنها به جنگ آوری و کشورگشايی خلاصه نمی شده است. آنها بر حکام آشور و بابل چيره شدند، اما از ميراث تمدن های پيشين بهره بردند و دستاوردهای علمی و فنی آنها را گسترش دادند.

آنچه هخامنشيان در عرصه های اداری و اجرايی ارائه داده اند، تنها از تمدنی پيشرفته و بالنده بر می آيد. نظام اداری متکی بر تقسيمات بهنجار و دقيق، شبکه های ارتباطی کارآمد، سيستم پول واحد و ترتيبات اجرايی ديگر از نظامی به سامان و کارآمد حکايت دارد.

پروفسور بريان در کتاب تازه تری به عنوان "داريوش در سايه اسکندر" نشان می دهد که هرآنچه تاريخ درباره داريوش سوم، آخرين پادشاه هخامنشی روايت کرده، از رهگذر روايت زندگی اسکندر، يعنی رقيب و دشمن اصلی او نگاشته شده است. در نتيجه می توان گفت که سيمای راستين داريوش تا امروز در زير هيبت و افسون اسکندر پنهان مانده است.

"يونانيان بر ضد بربرها!"

 

	خانم ايگناتيادو: ردپای هنر هخامنشی در صنعت شيشه سازی يونان باستان

پروفسور بريان در سخنرانی خود در کنفرانس جايگاه هخامنشيان را در منابع تاريخی اروپائيان پس از دوران رنسانس روشن کرد و کاستی های فراوان، روايتهای ناقص يا اغراق آميز آنها را برشمرد. او نشان داد که بيشتر اين منابع لغزش های يونانيان را تکرار کرده و از ديدگاهی غرب محور، موقعيت هخامنشيان را کم ارج و مقدار معرفی کرده اند.

پروفسور تام هريسون از دانشگاه ليورپول، به جايگاه هخامنشيان در تاريخ نگاری معاصر غربی پرداخت. تحقيق او نشان می داد که اين تاريخ نگاری در مواردی بسيار از روح بی طرفانه علمی به دور بوده و گاه به اغراض استعماری آلوده شده است.

پروفسور ريچارد نلسون فرای نيز از سخنرانان اولين روز کنفرانس بود. او عمری دراز را در تحقيقات و مطالعات ايران شناسی سپری کرده و برخی از آثارش به زبان فارسی ترجمه شده است. آقای فرای به طرح نظريات و فرضيه های تازه ای در پيوند خانوادگی هخامنشيان با حکام سلف آنها يعنی مادها پرداخت.

گزارش از کاوش های تازه

چندين سخنران از محافل و بنيادهای علمی گوناگون با ارائه تازه ترين شواهد و اسناد به دست آمده طی کاوشها و حفاری های سالهای اخير در پاکستان و آذربايجان و آسيای ميانه، گوشه های پنهانی از سرگذشت هخامنشيان را معرفی کردند.

 

	خانم کوبه: نشانه های هنر هخامنشی از شوش تا مصر گسترده است

خانم دسپينا ايگناتيادو، کارشناس موزه تسالونيکی در يونان در گفتار خود جوانب و ويژگی های شيشه گری هخامنشی را بر شمرد و با ارائه طرح ها و عکس های بيشمار، تأثير آن را بر صنعت شيشه سازی يونانيان باستان تشريح کرد.

خانم آنی کوبه، کارشناس موزه لوور، با ارائه نمونه هايی از آثار تزئينی و کاربردی از مجموعه های محفوظ در موزه لوور، رگه های بارز هنر هخامنشی را در دفينه های بازيافته در قلمروی وسيع از شوش تا مصر نشان داد.

شاپور شهبازی استاد برجسته مطالعات هخامنشی نيز قرار بود در کنفرانس حضور و سخنرانی داشته باشد، اما به علت بيماری از شرکت در آن باز ماند.

اين کنفرانس تا شنبه اول اکتبر ادامه دارد.

اين جلسه به دعوت پروفسور ايرج گنج بخش رئيس انجمن دوستداران دانشنامه ايرانيکا و پروفسور فليپ اوئيز رئيس بخش ايران در شورای ملی پژوهشهای علمی فرانسه ترتيب يافته بود.

بعد از سخنان پروفسور گنج بخش درباره ايرانيکا، پروفسور اوئيز فعاليت های فرهنگی و تحقيقاتی احسان يارشاطر را بر شمرد و از او دعوت کرد تا سخنرانی اش را آغاز کند.

سخنان يارشاطر در ارتباط با نمايشگاه و کنفرانس "امپراتوری فراموش شده" بود که در لندن بر پا شده است.

منظور از "امپراتوری فراموش شده،" امپراتوری هخامنشی است. به گفته آقای يارشاطر جای تعجب است که اين امپراتوری با همه عظمتی که داشته است و شهرتی که به حق بايد داشته باشد، می شود آن را امپراتوری فراموش شده ناميد.

آقای يارشاطر در بخشی از سخنرانی اش گفت: "اين بيشتر مربوط می شود به اينکه در کشور های اروپايی اصلا اتکا بر آثاری است که از يونان به ارث رسيده و طبيعی است که يونانيان که با ايرانيان در جنگ بوده اند و آنها را دشمن خود می دانسته اند، سخنان محبت آميزی نسبت به ايران نگفته باشند."

يارشاطر افزود:" ولی به اين نکته هم بايد توجه کرد که در خود ايران و ممالک اسلامی هم همينطور بوده است. ما هم هر تاريخی نوشتيم نسبت به ساير کشورها اطلاعاتی که داشتيم و داديم ناقص بوده است."

به گفته يارشاطر اين نوع جانبداری و تعصب در همه دنيا عموميت دارد و جای گله نيست اما به تدريج با پيشرفت علم و کم شدن تاثير مذهب، تحقيقات باستان شناسی به صورت متعادل تری درمی يابد و حق تمدن های مختلف به درستی برگزار می شود.

"چنان که در مورد ايران که غالبا تاريخش از نظر کشور های غربی اسلام نوشته شده، حالا بايد توجه کرد که در ايران يک تمدنی از زمان سامانی ها به تدريج بر اساس زبان فارسی به وجود آمد که در تمام ممالک شرقی اسلام رواج گرفت و توسط پادشاهان ترک که اين تمدن و فرهنگ را پذيرفته بودند، در عثمانی و در هندوستان رواج پيدا کرد و در حقيقت يک دوره دوم از تمدن اسلامی را به وجود آورد."

به گفته يارشاطر اين در زمانی بود که قسمت غربی عالم اسلام که بيشتر ممالک عربی زبان بودند، در حال تنزل بودند و دوران درخشان شان را گذرانده بودند. يارشاطر افزود:" اين تمدن ايرانی- اسلامی در حقيقت تا قرن هيجدهم در سراسر قسمت شرقی اسلام و به طور غير مستقيم در قسمت های غربی موثر بود تا اينکه خود اين تمدن هم به تدريج در اوايل قرن هيجدهم شروع به انحطاط کرد تا اينکه کم کم با تمدن و فرهنگ اروپايی روبرو شد که دوره اقتباس از تمدن اروپايی پيش آمد."

يارشاطر: من اگر بودم اين عنوان را انتخاب نمی کردم. اين که چرا در اين نمايشگاه و در اين کنفرانس، اين عنوان را به کار برده اند شايد منظورشان اين بوده که تاکيد بکنند که يک تمدن و يک دولت مقتدر و موثری وجود داشته ولی متاسفانه توجه کافی به آن نمی شود و اين کلمه "متاسفانه" در حقيقت در اين عنوان مستتر است.

در سال های اخير بارها نوشته ايد که وقتی کلمه "ايران" جايگرين کلمه "پرس" شد به شناخت درست فرهنگ ايران نزد خارجيان صدمه زد. آيا فکر می کنيد اين موضوع در اين فراموش شدگی موثر بودن است؟

 
يارشاطر: در اين مورد گمان نمی کنم که موثر بوده ولی به طور کلی همين را که گفتيد به نظر من درست است. يعنی وقتی شما اسمی را که آشناست و تداعی های مطلوب دارد تبديل می کنيد به اسمی که آن تداعی ها را ندارد، شما به صاحبان آن اسم صدمه می زنيد.

يک قول معروفی از [محمدعلی] فروغی شنيده بودم وقتی که اين اسم را به ايران تغيير داده بودند گفته بود ما "معرفه" ای را "نکره" کرديم که درست است يعنی کشوری را که خارجی ها می شناختند و مثلا با هنر ايرانی، قوانين ايرانی، فرش ايرانی يا باغ های ايرانی متبادر به ذهن می شد با تبديلش به ايران و يا خواندن زبان فارسی به جای (Persian) صدمه می زند به شهرت مطلوب کشور ما و حق اين بود که اين کار نمی شد و اگر يک دولتی توجه کافی داشته باشد بايد اين را بر گرداند به صورت اولش.

نقش وسايل ارتباط جمعی و ادبيات و سينما را در اين فراموش شدگی چطور می بينيد؟ ما می بينيم که مثلا درباره حضرت عيسی يا حضرت موسی بارها فيلم هايی در کشور های مختلف ساخته شده اما حتی يک بار که فيلمی درباره پيامبر اسلام ساخته شد بسياری از کشور های مسلمان نمايش آن را ممنوع کردند.

يارشاطر: اين البته وظيفه هر کشوری است - مثلا ايران - که در فکر کار خودش باشد و تبليغات لازم را بکند و کتاب های لازم را دانشمندانش بنويسند. اين همه داستان های درجه اول در "شاهنامه" هست. اينها همه اش می تواند موضوع نمايش يا اپرا يا سينما يا رمان های مختلف قرار گيرد.

مقداری از اين فراموشی نسبت به ما، نتيجه کم کاری های خودمان است و بايستی که خودمان را در وهله اول مسئول بشناسيم.

البته اين هم هست که فعلا دور، دور ممالک اروپايی است و طبعا چيزی که برای آنها مهم باشد رجحان پيدا می کند و بيشتر ذکر می شود و بيشتر در باره اش گفتگو می کنند.